Lymfoedeem is voor veel fysiotherapeuten een ver-van-mijn-bed-show, dat geldt vooral voor de aangeboren variant: primair lymfoedeem. Maar herkenning en behandeling van overmatig vocht is essentieel om complicaties en mobiliteitsproblemen te voorkomen. In dit blog lees je meer over lymfoedeem en waarom kennis hierover ook voor kinderfysiotherapeuten van wezenlijk belang is.

30 maart 2021 | Auteur: Nick Muhren | Leestijd: 4 minuten

---

Restklacht
Lymfoedeem is vooral bekend als restklacht na verschillende oncologische behandelingen, zoals na borstkanker. Bij de bestralingen of tijdens een operatie raken lymfevaten soms beschadigd, waardoor het lymfesysteem slechter functioneert en vocht minder goed kan worden afgevoerd. Deze vorm van niet-aangeboren lymfoedeem wordt ook wel secundair lymfoedeem genoemd. Het ontstaat echter niet alleen na kankerbehandelingen; secundair lymfoedeem kan ook ontstaan na een infectie, na een operatie of als gevolg van veneuze pathologie, zoals bij ernstige spataderen.

Primair lymfoedeem
Bij aangeboren lymfeafwijkingen spreken we over primair lymfoedeem. Het lymfestelsel is dan niet toereikend, bijvoorbeeld als er bij een genetische afwijking een lymfestelsel wordt ontwikkeld met anatomische en/of functionele gebreken. Patiënten met deze aangeboren vorm van lymfoedeem ervaren naast de zwelling vaak ook tintelingen en een stuwingsgevoel in ledematen als gevolg van een slecht functionerende vochtafvoer. Vrouwen kampen vaker met primair lymfoedeem dan mannen.

Volwassenen
Bij primair lymfoedeem ontwikkelen de eerste klachten zich meestal tussen het 15e en 35e levensjaar. Hoewel het oedeem vaak beperkt blijft tot de benen, kan de impact op het fysieke én mentale gestel groot zijn. Wetenschappers hebben goede hoop dat gentherapie zich de komende decennia verder ontwikkelt en genezing van primair lymfoedeem op den duur mogelijk wordt. Tot die tijd zijn patiënten aangewezen op behandelingen die de klachten zoveel mogelijk terugdringen.

Oedeemtherapie
In eerste instantie richt de oedeembehandeling zich op het reduceren van het vocht: manuele lymfedrainage, compressie(kousen), zwachtelen en zelfmassage kunnen het oedeem verminderen. Door de pompfunctie van de spieren draagt regelmatig bewegen ook bij aan de vermindering van lymfoedeem. Oedeemfysiotherapeuten – fysiotherapeuten met een aanvullende lymfoedeemopleiding – en huidtherapeuten kunnen daarnaast helpen door informatie en advies te geven en te zorgen dat patiënten weten wat ze wel én juist niet moeten doen.

 

Kinderen
In uitzonderlijke gevallen uit primair lymfoedeem zich al direct na de geboorte. Zo zijn de lymfevaten van baby’s met het Hennekam-syndroom te wijd, waardoor ze bij hun geboorte al een opgezet gezicht en gezwollen armen en benen hebben. Baby’s met de ziekte van Milroy krijgen vaak zwelling in de voeten en onderbenen en bij jongetjes ontstaan er soms ook vochtophopingen in de balzak. Er zijn echter meer voorbeelden waarbij afwijkingen in het erfelijk materiaal (DNA) bij pasgeboren kinderen kunnen leiden tot primair lymfoedeem.

Behandeling
Om ernstige complicaties en mobiliteitsstoornissen te voorkomen, is het essentieel om baby’s en kinderen met primair lymfoedeem snel te behandelen. Manuele lymfdrainage, zwachtelen en elastische maatkousen voor de benen kunnen zelfs op zeer jonge leeftijd al helpen. Voor de kinderfysiotherapeuten en -oefentherapeuten is het vooral belangrijk om lymfoedeem bij baby’s en kinderen te herkennen. Niet alleen om gericht te kunnen verwijzen; kennis over de behandelmogelijkheden zorgt er ook voor dat ze hun patiënten en hun ouders goed kunnen voorlichten over wat hen te wachten staat.